11 điểm mới về tranh chấp lao động từ ngày 01/01/2021

11 điểm mới về tranh chấp lao động từ ngày 01/01/2021 (Ảnh minh họa)

1. Sửa đổi khái niệm tranh chấp lao động

Theo khoản 1 Điều 179 Bộ luật Lao động 2019 quy định tranh chấp lao động là tranh chấp về quyền và nghĩa vụ, lợi ích phát sinh giữa các bên trong quá trình xác lập, thực hiện hoặc chấm dứt quan hệ lao động; tranh chấp giữa các tổ chức đại diện NLĐ  với nhau; tranh chấp phát sinh từ quan hệ có liên quan trực tiếp đến quan hệ lao động (trước đây là trong quan hệ lao động).

Các loại tranh chấp lao động bao gồm:

• Tranh chấp lao động cá nhân giữa NLĐ với NSDLĐ; giữa NLĐ với doanh nghiệp, tổ chức đưa NLĐ  đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng; giữa NLĐ thuê lại với NSDLĐ thuê lại (quy định mới hoàn toàn);

• Tranh chấp lao động tập thể về quyền hoặc về lợi ích giữa một hay nhiều tổ chức đại diện NLĐ  với NSDLĐ  hoặc một hay nhiều tổ chức của NSDLĐ (trước đây là tranh chấp lao động tập thể giữa tập thể lao động với NSDLĐ).

Ngoài ra, tại khoản 2 Điều 179 BLLĐ 2019 quy định tranh chấp lao động tập thể về quyền là tranh chấp giữa một hay nhiều tổ chức đại diện NLĐ với NSDLĐ hoặc một hay nhiều tổ chức của NSDLĐ (trước đây là giữa tập thể lao động với NSDLĐ) phát sinh trong trường hợp sau đây:

• Có sự khác nhau trong việc hiểu (trước đây là giải thích) và thực hiện quy định của thỏa ước lao động tập thể, nội quy lao động, quy chế và thỏa thuận hợp pháp khác;

• Có sự khác nhau trong việc hiểu (trước đây là giải thích) và thực hiện quy định của pháp luật về lao động;

• Khi NSDLĐ  có hành vi phân biệt đối xử đối với NLĐ , thành viên ban lãnh đạo của tổ chức đại diện NLĐ  vì lý do thành lập, gia nhập, hoạt động trong tổ chức đại diện NLĐ ; can thiệp, thao túng tổ chức đại diện NLĐ ; vi phạm nghĩa vụ về thương lượng thiện chí (quy định mới hoàn toàn).

Bên cạnh đó, tại khoản 3 Điều 179 BLLĐ 2019 quy định tranh chấp lao động tập thể về lợi ích bao gồm:

• Tranh chấp lao động phát sinh trong quá trình thương lượng tập thể;

• Khi một bên từ chối thương lượng hoặc không tiến hành thương lượng trong thời hạn theo quy định của pháp luật.

(Trước đây là phát sinh từ việc tập thể lao động yêu cầu xác lập các điều kiện lao động mới so với quy định của pháp luật về lao động, thoả ước lao động tập thể, nội quy lao động hoặc các quy chế, thoả thuận hợp pháp khác trong quá trình thương lượng giữa tập thể lao động với NSDLĐ)

Theo đó, quy định mới đã bổ sung các trường hợp cụ thể dẫn đến phát sinh tranh chấp lao động và tranh chấp lao động tập thể về quyền. Đồng thời, quy định mới này cũng bổ sung một số loại tranh chấp hợp đồng lao động cụ thể. Thay đổi này là phù hợp với thực trạng hiện nay giúp cho NLĐ được bảo vệ tốt hơn quyền lợi chính đáng của mình.

2. Giải quyết tranh chấp lao động không bắt buộc thương lượng trước

Theo khoản 5 Điều 180 BLLĐ 2019 quy định một trong những nguyên tắc trong giải quyết tranh chấp lao động là việc giải quyết tranh chấp lao động do cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động tiến hành sau khi có yêu cầu của bên tranh chấp hoặc theo đề nghị của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền và được các bên tranh chấp đồng ý (trước đây quy định việc giải quyết tranh chấp lao động trước hết phải được hai bên trực tiếp thương lượng nhằm giải quyết hài hòa lợi ích của hai bên tranh chấp, ổn định sản xuất, kinh doanh, bảo đảm trật tự và an toàn xã hội; được tiến hành sau khi một trong hai bên có đơn yêu cầu do một trong hai bên từ chối thương lượng, thương lượng nhưng không thành hoặc thương lượng thành nhưng một trong hai bên không thực hiện).

Theo đó, từ ngày 01/01/2021, tranh chấp lao động sẽ được giải quyết ngay sau khi có yêu cầu hoặc theo đề nghị của các bên liên quan mà không còn phải qua thương lượng hòa giải như trước đây.

3. UBND là đầu mối tiếp nhận yêu cầu giải quyết tranh chấp lao động

Theo Điều 181 BLLĐ 2019 quy định khi có yêu cầu, cơ quan chuyên môn về lao động thuộc Ủy ban nhân dân là đầu mối tiếp nhận yêu cầu giải quyết tranh chấp lao động và có trách nhiệm phân loại, hướng dẫn, hỗ trợ, giúp đỡ các bên trong giải quyết tranh chấp lao động. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, cơ quan tiếp nhận yêu cầu giải quyết tranh chấp lao động có trách nhiệm chuyển yêu cầu đến hòa giải viên lao động đối với trường hợp bắt buộc phải qua thủ tục hòa giải lao động, chuyển đến Hội đồng trọng tài trong trường hợp yêu cầu Hội đồng trọng tài giải quyết hoặc hướng dẫn gửi đến Tòa án để giải quyết (trước đây quy định cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải chủ động, kịp thời tiến hành giải quyết tranh chấp lao động tập thể về quyền).

Theo đó, quy định mới đã ghi nhận cụ thể trách nhiệm của UBND là đầu mối tiếp nhận yêu cầu giải quyết tranh chấp lao động. Quy định này tạo điều kiện thuận lợi các bên trong quá trình yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động cho mình.

4. Bổ sung trách nhiệm của hòa giải viên

Theo khoản 1 Điều 184 BLLĐ 2019 quy định hòa giải viên lao động là người do Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh bổ nhiệm (trước đây là do cơ quan quản lý nhà nước về lao động huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh cử) để hòa giải tranh chấp lao động, tranh chấp về hợp đồng đào tạo nghề; hỗ trợ phát triển quan hệ lao động (quy định mới hoàn toàn).

Đồng thời, Chính phủ sẽ quy định chi tiết tiêu chuẩn, trình tự, thủ tục bổ nhiệm, chế độ, điều kiện hoạt động và việc quản lý (trước đây Chính phủ chỉ quy định tiêu chuẩn và thẩm quyền bổ nhiệm) hòa giải viên lao động; thẩm quyền, trình tự, thủ tục cử hò giải viên lao động.

5. Thay đổi số lượng thành viên và nguyên tắc hoạt động của Hội đồng trọng tài

Tại Điều 185 BLLĐ 2019 quy định về Hội đồng trọng tài lao động cụ thể như sau:

- Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập Hội đồng trọng tài lao động, bổ nhiệm Chủ tịch, thư ký và các trọng tài viên lao động của Hội đồng trọng tài lao động (trước đây là các thành viên là đại diện công đoàn cấp tỉnh, tổ chức đại diện NSDLĐ). Nhiệm kỳ của Hội đồng trọng tài lao động là 05 năm.

- Về số lượng trọng tài viên lao động của Hội đồng trọng tài lao động do Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định, ít nhất là 15 người (trước đây quy định số lượng thành viên Hội đồng là số lẻ và không quá 07 người), bao gồm số lượng ngang nhau do các bên đề cử, cụ thể như sau:

• Tối thiểu 05 thành viên do cơ quan chuyên môn về lao động thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đề cử, trong đó có Chủ tịch Hội đồng là đại diện lãnh đạo và thư ký Hội đồng là công chức của cơ quan chuyên môn về lao động thuộc UBND cấp tỉnh;

• Tối thiểu 05 thành viên do công đoàn cấp tỉnh đề cử;

• Tối thiểu 05 thành viên do các tổ chức đại diện của NSDLĐ trên địa bàn tỉnh thống nhất đề cử.

Ngoài ra, Ban trọng tài lao động sẽ làm việc theo nguyên tắc tập thể và quyết định theo đa số, trừ trường hợp các bên tranh chấp cùng lựa chọn 01 trọng tài viên để giải quyết tranh chấp lao động thì Ban trọng tài lao động chỉ gồm 01 trọng tài viên lao động đã được lựa chọn và hoạt động độc lập (trước đây quy định hoạt động theo đa số bằng hình thức bỏ phiếu kín).

Theo đó, từ ngày 01/01/2021, hòa giải viên không chỉ có trách nhiệm giải quyết tranh chấp lao động mà còn hỗ trợ phát triển quan hệ lao động. Bên cạnh đó, số lượng thành viên Hội đồng trọng tài lao động tăng từ 07 người lên ít nhất là 15 người và có thể hoạt động độc lập trong trường hợp đặc biệt.

6. Hội đồng trọng tài lao động sẽ có thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động cá nhân

Tại Điều 187 BLLĐ 2019 quy định cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động cá nhân bao gồm:

• Hòa giải viên lao động;

• Hội đồng trọng tài lao động (quy định mới hoàn toàn);

• Tòa án nhân dân.

Theo đó, từ ngày 01/01/2021, không chỉ hòa giải viên lao động và Tòa án nhân dân mới có thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động cá nhân như trước đây mà Hội đồng trọng tài lao động cũng sẽ có thẩm quyền giải quyết vấn đề này.

7. Thêm trường hợp tranh chấp không phải hòa giải

Tại khoản 1 Điều 188 BLLĐ 2019 quy định một trong những tranh chấp lao động không bắt buộc phải qua thủ tục hòa giải là tranh chấp về bảo hiểm thất nghiệp theo quy định của pháp luật về việc làm, về bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp theo quy định của pháp luật về an toàn, vệ sinh lao động và tranh chấp giữa NLĐ thuê lại với NSDLĐ  thuê lại (quy định mới hoàn toàn).

Theo đó, BLLĐ 2019 đã ghi nhận thêm trường hợp đối với tranh chấp về BH thất nghiệp, BH tai nạn, BH nghề nghiệp và đặc biệt đối với tranh chấp giữa NLĐ thuê lại với NSDLĐ thuê lại sẽ không phải thông qua thủ tục hòa giải. Quy định này là hoàn toàn phù hợp với thực trạng hiện nay, tạo điều kiện bảo vệ tối đa quyền lợi cho NLĐ cũng như tiết kiệm thời gian trong quá trình giải quyết đối với các tranh chấp trên.

8. Được yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động giải quyết khi các bên không thực hiện thỏa thuận đối với tranh chấp cá nhân

Theo khoản 6 Điều 188 BLLĐ 2019 quy định trường hợp một trong các bên không thực hiện các thỏa thuận trong biên bản hòa giải thành thì bên kia có quyền yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động hoặc Tòa án giải quyết. Trường hợp không bắt buộc phải qua thủ tục hòa giải hoặc trường hợp hết thời hạn hòa giải mà hòa giải viên lao động không tiến hành hòa giải hoặc trường hợp hòa giải không thành thì các bên tranh chấp có quyền lựa chọn một trong các phương thức sau để giải quyết tranh chấp:

• Yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động giải quyết (quy định mới hoàn toàn);

• Yêu cầu Tòa án giải quyết.

9. Sự kiện bất khả kháng sẽ không tính vào thời hiệu yêu cầu giải quyết tranh chấp lao động

Tại khoản 2, khoản 4 Điều 190 BLLĐ 2019 quy định thời hiệu yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động giải quyết tranh chấp lao động cá nhân là 09 tháng kể từ ngày phát hiện ra hành vi mà bên tranh chấp cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị vi phạm. Trường hợp người yêu cầu chứng minh được vì sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan hoặc lý do khác theo quy định của pháp luật mà không thể yêu cầu đúng thời hạn quy định này thì thời gian có sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan hoặc lý do đó không tính vào thời hiệu yêu cầu giải quyết tranh chấp lao động cá nhân (quy định mới hoàn toàn).

Theo đó, từ 01/01/2021, thời hiệu yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động giải quyết là 09 tháng và sự kiện bất khả kháng thì không tính vào thời hiệu yêu cầu giải quyết tranh chấp lao động. Trên cơ sở cấp quyền cho Hội đồng trọng tài lao động giải quyết tranh chấp lao động cá nhân nên tất yếu sẽ quy định cụ thể về thời hiệu giải quyết trong trường hợp này. Việc quy định thêm về sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan hoặc lý do khác theo quy định không tính vào thời hiệu là phù hợp với thực tế cũng như thống nhất trong hệ thống pháp luật.

10. Hội đồng trọng tài lao động sẽ có thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động tập thể về quyền

Theo khoản 1 Điều 191 BLLĐ 2019 quy định cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động tập thể về quyền bao gồm:

• Hòa giải viên lao động;

• Hội đồng trọng tài lao động (quy định mới hoàn toàn);

• Tòa án nhân dân.

(Trước đây quy định thẩm quyền này thuộc về hoà giải viên lao động; Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp huyện và Toà án nhân dân)

Ngoài ra, tại Điều 194 BLLĐ 2019 quy định thời hiệu yêu cầu hòa giải viên lao động thực hiện hòa giải tranh chấp lao động tập thể về quyền là 06 tháng kể từ ngày phát hiện ra hành vi mà bên tranh chấp cho rằng quyền hợp pháp của mình bị vi phạm (trước đây là 01 năm). Thời hiệu yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động giải quyết tranh chấp lao động tập thể về quyền là 09 tháng kể từ ngày phát hiện ra hành vi mà bên tranh chấp cho rằng quyền hợp pháp của mình bị vi phạm. Thời hiệu yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp lao động tập thể về quyền là 01 năm kể từ ngày phát hiện ra hành vi mà bên tranh chấp cho rằng quyền hợp pháp của mình bị vi phạm.

Theo đó, từ ngày 01/01/2021, Chủ tịch UBND cấp huyện sẽ không có thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động tập thể về quyền như trước đây mà thay vào đó là Hội đồng trọng tài lao động sẽ có thẩm quyền giải quyết trong trường hợp này.

11. Tranh chấp lao động tập thể về lợi ích phải được giải quyết thông qua thủ tục hòa giải

Theo khoản 2 Điều 195 BLLĐ 2019 quy định tranh chấp lao động tập thể về lợi ích phải được giải quyết thông qua thủ tục hòa giải của hòa giải viên lao động trước khi yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động giải quyết hoặc tiến hành thủ tục đình công (quy định mới hoàn toàn).

Bên cạnh đó, tại khoản 3 Điều 196 BLLĐ 2019 quy định trường hợp hòa giải không thành hoặc hết thời hạn hòa giải mà hòa giải viên lao động không tiến hành hòa giải hoặc một trong các bên không thực hiện thỏa thuận trong biên bản hòa giải thành thì các bên tranh chấp có quyền lựa chọn một trong các phương thức sau để giải quyết tranh chấp:

• Yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động giải quyết;

• Tổ chức đại diện NLĐ  có quyền tiến hành thủ tục đình công.

(Trước đây quy định các bên có quyền yêu cầu Chủ tịch UBND cấp huyện giải quyết).

Theo đó, từ ngày 01/01/2021, tranh chấp lao động tập thể về lợi ích bắt buộc giải quyết thông qua thủ tục hòa giải trước khi yêu cầu Hội đồng trọng tài lao động giải quyết hoặc tiến hành thủ tục đình công. Đồng thời bãi bỏ thẩm quyền của Chủ tịch UBND cấp huyện trong giải quyết loại tranh chấp này.

Lê Vy